14.08.2024
Halı, sentetik veya doğal liflerin belli bir alt tabana kalıcı şekilde geçmeleri suretiyle üretilen, tekstilden daha yumuşak bir zemin kaplamasıdır.
Halı yüzeyi, hav olarak anılır ve doğası gereği kesimli veya ilmekli ya da bu ikisinin karışımı olabilir.
Genel olarak halı için duvardan duvara terimi, değişik genişliklerde imal edilen, kalıcı, sürekli, sabit ürünler anlamına gelmektedir. Kilimler ise halıya göre daha dökümlüdürler ve geleneksel olarak kilim ebatları, oda boyutlarından daha küçüktür.
Halı Kullanmanın Avantajları
Halı; genel emniyet faydaları, estetik, güzellik, ayakaltı rahatlığı, yalıtım etkileri, ses emişi, hatta solunum yoluyla ilgili olarak insan sağlığına yönelik katkıları sayesinde hayatımıza pek çok değer katar.
Halı kullanımının sağlamış olduğu diğer avantajlar:
-
Her bütçeye uygun bir halı çeşidi mutlaka bulunmaktadır.
-
Halıların yerleştirilmesi ve değiştirilmesi kolaydır.
-
Halı, serildiği zeminin altındaki pürüzleri gizleyebilir.
-
Halı, neredeyse tüm yüzeylere serilebilir.
-
Halı, diğer yer kaplamalarına göre daha fazla renk, doku, ton seçenekleri sunar.
Halı Tarihine Kısa Bir Bakış
Halı, ilk insanların hayvan derilerini, mağara zeminini döşemek ve sıcak tutmak için kullandığı zamanlar olan milattan önce yaklaşık 27,000‘den bu yana, insanın iç mekanlardaki varoluşu için temel bir unsur olmuştur.
Yaygınlaşan halı kullanımının bir sonucu olarak halıcılığın evrimi; yıllar boyunca sosyal, ekonomik ve moda gelişimlerinden sürekli etkilenmiştir. İmalat teknolojisindeki gelişmelerse, her zaman daha yumuşak üretim malzemelerini elde etme çabası içinde olmuştur.
Örneğin; milattan önce 6000 yıllarında keçi ve koyunlar, akabinde eğrilip dokunan yün ve kıl için kırpılıyorlardı. Milattan sonra 1000’li yıllarda Marco Polo, Orta Asya’da tacirler tarafından İran, Hindistan, Çin ve Kuzey Afrika’ya yayılmış bulunan kilim yapma yöntemini keşfetti.
1946 yılında ise ilk Las Vegas casinosu, önceleri hayal bile edilemeyen bir renk birleşimi ve baş döndürücü halı modelleri ile kapılarını açmıştır.
Bugün, halı, yer kaplamada en çok tercih edilen seçenek konumundadır. Günümüz toplumunda, halı veya kilim serili olmayan bir evde oturmak birçokları için kabul edilemez bir olgu haline gelmiştir.
Halı Üretimi
Halı üretiminde kullanılan pek çok yöntem vardır. Kullanılan halı üretim tekniklerinin en yaygın üç türü; dokuma, tüfte ve iğneli örmedir. Halı imalatı, aynı zamanda ipliğin bir araya getirilmesi ile halının arkasına yapılan uygulamayı da içerir. Ayrıca, ürünü dayanıklı hale getirmek için halının nihai kullanımına özel, çeşitli arka destek sistemleri kullanılır.
Dokuma Halı Üretimi
Dokuma halılar, ip yüzeyinin halının arka destek malzemesine örülmesi yolu ile yapılır. Bu çeşit halıları tanımak kolaydır, çünkü halı, yere sadece dokunmuş olduğu yönde serilir.
Dokuma halılar, Türkiye'de en fazla kullanılan halı olma özelliğini taşırlar. Bazı ülkelerde ise, hem daha yavaş imal edilmeleri hem de yüksek maliyetli olmalarından dolayı yaygın olarak tercih edilmeyebilmektedirler.
Tüfte Halı Üretimi
Amerika'da üretilen halıların % 90'ı tüfte imalattır. Tüfte; iplik geçirilmiş yüzlerce iğnenin, ön taraf üzerinde ilmek veya püskül oluşturmak üzere ana arka dokuya geçmesi anlamına gelmektedir. İlmekler, ya kesilirler ya da ilmek olarak aynen bırakılırlar. Sonra; ikincil arka destek, ipleri yerinde tutmak ve iplerin şeklini bozmaması maksadıyla halıyı istikrarlı hale getirmek için ana arka desteğe yapıştırılır.
İğne Örmeli Halı Üretimi
Diğer bir yaygın halı imalat tipi, iğneli örmedir. İğne örmeli imalat, halı ipliğinin iplik ağı üzerindeki katmanlarını içerir; daha sonra binlerce iğne, iplik katmanları içinden geçirilerek kalın, keçe benzeri halıyı ortaya çıkarır. Arka zemin, lâteks malzemesiyle kaplanmıştır. Bu tip malzeme; mutfak, koridor gibi yoğun kullanılan zeminler için oldukça dayanıklıdır.
Halı Üretiminde İplik
Halı imalatı, aynı zamanda iplik ile ipliğin nasıl imal edildiğini de kapsar. İpliğin bükümü, halı kalitesini belirlemede önemlidir. Çünkü; halının görünümünü, dayanıklılığını ve keçeleşmeye karşı olan direncini etkilemektedir. Eğer iplik, sıkıca bükülmesinin yanında ısıl işlem ile sabitlenmiş ise, halı keçeleşmeye karşı direnç gösterecek olduğundan gevşek bükümlü iplikten daha dayanıklı olacaktır. Ekseriyetle, sıkıca bükülü iplikler, gevşek bükümlü ipliklere göre daha yoğunlukludur. 
Çünkü, boyut daha da küçülecek olduğundan her inç kare için daha fazla iplik kullanmak gerekir. İpliğin etkili olabilmesi için bükülü kalması gerekir. Eğer iplik bükümleri çözülürse, halı, keçeleşmeye karşı kabiliyetinin bir kısmını kaybeder. Isıl işlem ile sabitlemeyse, ipliğin daha az çözülmesini sağlar.
Halının Arka Kaplamasının Üretimdeki Yeri
Halı imalatında bir diğer önemli husus, halının arka tarafıdır. Halının arkası, birincil ve ikincil olmak üzere iki katman içermektedir. Birincil arka destek, halı ipliklerinin tam altında bulunur. Bazı imalatçılar daha yoğun görünmesi için birincil arka desteği, yüzey iplikleri ile aynı renge boyarlar. İpliklerin birincil arka desteğe sıkıca iliştirilmesi gerekmektedir.
İkincil arka destek ise çoğunlukla polipropilen, jüt, köpüklü kauçuk, üretan veya köpükten imal edilir ve birincil arka desteğe yapıştırılır. Jütün bir sakıncası, belli bir süre nemlenirse küflenmesidir. Bu nedenle, jüt arka destekli halı, asla beton bir zemine konulmamalıdır. Poliüretanın (olefin) nemden etkilenmemesi, küf oluşumuna direnç göstermesi, güçlü ve dayanıklı olması nedeniyle mükemmel bir ikincil arka destek sağlar. İkincil arka destek, aynı zamanda köpüklü kauçuk veya üretandan da üretilebilir. Mutfak halısı gibi bazı halılarda, halının arka desteğine ayrıca altlık iliştirilebilmektedir.
Halı Yüzey Dokuları
Halı yüzey dokusunun, aşınabilirlik ve halının ihtiyacı olan bakım seviyesi ile çok bağlantısı vardır. En yaygın halı yüzey dokuları, üç guruba ayrılabilir: İlmek havlı, kesme havlı ve bunların kombinasyonları.
İlmek Havlar
İlmek havlar, ilmeklenmiş ve kesilmemiş iplikleri içerir. İmalat esnasında pek çok halı işlemi, ilmek hav ile başlar. İlmek havların belli başlı tipleri; düz-ilmek hav ile çoklu-düz-ilmek havdır. Her ikisi de, kullanımı yoğun alanlarda zor aşınır.
Düz-ilmek hav, aynı yükseklikte ve kesilmemiş olup, bu durum, halı yüzeyini hem pürüzsüz hem de düz yapar. Düzeyler, alçak ve sıkı yapıdan daha lükse, yüksek-düz ilmek hava kadar değişiklikler arz eder.
Çoklu-düz ilmek hav, iki veya üç yükseklik ortak olmak üzere, değişik yükseklikte ilmeklerden oluşur. Bu yükseklik farkları, oyma kalıp oluşturduğundan dolayı halı yüzeyi, oymalı gözükür. Oyma yüzey doku, sıklıkla yarı resmi ortamda kullanılır.
Kesme Havlar
Kesme havlı halı, uçlarından kesilmiş ipliklerden oluşur. Kesme hav çeşitlerinde farklılıkların nedeni, ipliklerdeki büküm miktarından kaynaklanmaktadır. Kesme havlar dört çeşittir: Kadife veya pelüş, frize (ince tüylü), saksonya (ince yün kumaş), kaba tüylü.
Pelüş yüzey dokusu; aynı yükseklikte kesilmiş, hem resmi hem de lüks görünüm veren ipliklerden oluşmaktadır. Pelüş, ya uzun ya da kısa pelüş şeklindedir. Uzun tüylü pelüş, yoğun alanlarda ayak izlerini gösterir, zamanla da keçeleşir. Kısa tüylü pelüş, uzun tüylü peluşa göre keçeleşmeye daha dayanıklıdır. Gölgeleme, halının havlarının yönünün değiştiği, aynı zamanda farklı renkte gözüktüğü yerdir.
Frize, sıkıca bükülmüş iplerden oluşmuştur ve topak görünüm verir. Frize ipler; pelüşten daha fazla bükülmüştür, ayrıca her zaman yukarıya doğru değildir. Frize yapılı halılar; çok kuvvetlendirilmiş halılardır, bu yüzden yüksek yoğun kullanımlı yerlerde geç yıpranırlar.
Saksonya düzeyli dokuda, yoğun kesimli ağır ipliklerin özel olarak ayrı tüy görünümlü olması için uygulama yapılmışken, pelüş iplikler birlikte harmanlanmıştır.
Kaba tüylü halı yüzey dokusu, aynı uzunlukta kesilmiş uzun bükümlü ipliklerden mamuldür. 
Kaba tüyler ne kadar uzun olursa, keçeleşmeye karşı meyil de o kadar fazla olur. Kaba tüylü halı, gayri resmi ortamlar ile yoğun olmayan yerler için daha uygundur.
İlmek ve Kesme Hav Kombinasyonları
Aynı zamanda, kesme hav ile ilmek havın kombinasyonları olan pek çok farklı yüzey dokusu bulunmaktadır. Örneğin; ucu kesilmiş halı, yüksek ilmeklerin daha düşük ilmek seviyesine kadar kesilmesiyle yapılır.
Bu tipte, yüksek kullanımlı alanlarda keçeleşmeye karşı direnç için hem yoğun yapılı hem de ısıl işlem ile sabitlenmiş ipliklere ihtiyaç vardır.
Halılara Uygulanan İşlemler ve Apreler
Bir halının uzun yıllar boyunca iyi performans sergilemesi, büyük ölçüde halıya uygulanan işlemler ve apreler ile kirlenmeyi, lekelenmeyi ve statik enerji üretimini azaltmak için elyafın geliştirilme yöntemine bağlıdır. Dördüncü nesil elyaflar olarak anılan bazı yeni iplikler; ekstradan kirlenmeye karşı direnç, antistatik özellikler ve leke direnci sağlayacak biçimde geliştirilmişlerdir.
Halıların daha iyi performans göstermelerini sağlamak üzere pek çok değişik işlem ile apre kullanılmaktadır. Antistatik, antikirlenme, antileke, antibakteriyel ve antimikrobikler en yaygın olanlarıdır. Antistatik özekliler, imalat esnasında veya imalat sonrasında halı yüzeyi üzerinde bir kaplama olarak uygulanır. Antistatik spreyler evde uygulanabilirler, fakat bunlar imalat esnasında kullanılanlar kadar etkili değildirler.
Bir halının antikirlenme veya antileke özellikleri, halı elyafının değiştirilmesi ile gerçekleştirilebilir. Bu sayede, halı, yüzeyine tutunan kirleri ve lekeleri göstermez.
İşlemler, iki yolla yapılır: İmalat esnasında veya halı imalatından sonra. İmalat esnasında, halı ipliği üretimine antikirlenme, antileke gibi özellikler eklenebilir. Halı imal edildikten sonra antikirlenme ile antileke apreleri, halı yüzeyine uygulanır. Bu aprelerin hiçbiri, sonsuza kadar dayanmaz. Halı yıkanırken bazıları, eskiyebilir veya bozulabilir. Yeni antimikrobik işlemler, koku yapan bakterilerin çoğalmalarını engeller. Bu işlemse, halı liflerinin imalatları esnasında uygulanır.